HEREKE HALILARI ALANLAR

Geleneksel Türk el halıları uzun yıllardır tüm dünyada tanınmakta ve pek çok halı meraklısının ilgisini çekmektedir. Türk kültürünü ve geleneklerini yansıtan bu eşsiz sanat eserleri hem folklorik hem de ekonomik değere sahiptir. Bu el halıları içinde belki de en meşhur olanlarıysa Hereke halılarıdır.

Hereke, Kocaeli iline bağlı, İstanbul’a yaklaşık yarım saat uzaklıktaki bir yerleşim yeridir. 19. yüzyılın sonlarından itibaren Hereke kasabası, geleneksel Türk halılarının imal edildiği önemli bir merkez olma niteliği kazanmıştır.

Tarihsel Gelişim

Hereke Dokuma Fabrikası, Ohannes ve Bogos Dadyan kardeşler tarafından 1845 yılında kurulmuş ve Osmanlı Devleti’nin ilk özel dokuma fabrikası olarak üretime başlamıştır. Bu fabrika, Sanayi Devrimi’nin Osmanlı’daki ilk yansımalarından olup ileriki yıllarda devlet, tesisin mülkiyetini üzerine almıştır. Önceleri bez ve ipekli kumaş üretilen bu merkezde 1891 yılında 100 adet tezgâh kurulmuş ve halı üretimine geçilmiştir. Halı üretim sürecinde faydalanmak amacıyla Gördes, Sivas ve Demirci’den buraya ustalar getirtilmiştir.

Daha sonra Padişah Abdülmecit’in emriyle Dolmabahçe Sarayı’nın bahçesinde Hereke Dokumahanesi kurulmuş ve burada da halı üretimine başlanmıştır. Dokumahanede sadece saray için üretim yapılmış olup Dolmabahçe ve Yıldız Sarayları’ndaki tüm halılar Hereke halısıdır.

1894 yılında Alman İmparatoru II. Kaiser Wilhelm Hereke’yi ziyaret etmiş ve yanında getirdiği kimyasal boyaları buradaki dokuma fabrikasına hediye etmiştir. Bu tarihten itibaren Hereke halılarında kullanılan boyaların niteliği değişmeye başlamıştır.

Cumhuriyet’in ilk yıllarında duraklamaya giren Hereke halısı üretimi 1950’lerde yeniden ivme kazanmıştır. Bu arada Hereke’deki fabrika 1933’te Sümerbank’a devredilmiş, 1995’te ise TBMM Milli Saraylar Dairesi Başkanlığı’na bağlanmıştır. Şu anda bu fabrika hem müze hem de üretim tesisi olarak hizmet vermektedir. Ayrıca bazı Hereke halıları, az sayıda olmakla birlikte, Isparta ve Diyarbakır’da da üretilmektedir.

Hereke halısı sektörü 1980’lerde zirve noktasına ulaşmıştır. Ancak 1990’larda yurt dışında dokunan kalitesiz halıların Hereke halısı adıyla piyasaya sürülmesi sonucu sektörde gerileme yaşanmıştır. Ayrıca üreticilerin modern pazarlama metotlarına uyum sağlayamamaları ve Türkiye’de ipek üretiminde yaşanan durgunluk Hereke halısı sektörünü olumsuz yönde etkilemiştir. 1980’lerde yıllık 70 milyon dolar olan Hereke halısı ihracatı 1990’larda yıllık 20 milyon dolara düşmüştür.